Văn hóa “vươn mình” trong kỷ nguyên mới (Bài 3): "Vươn mình" bằng hệ giá trị văn hóa Việt Nam

Việc xây dựng hệ giá trị văn hóa Việt Nam là một hành trình bền bỉ, đòi hỏi sự nỗ lực và ý chí không ngừng của cả cộng đồng, đặc biệt là sự dẫn dắt từ các quyết sách đúng đắn.

Trong kỷ nguyên mới, khi các yếu tố toàn cầu hóa và chuyển đổi số tạo ra cả cơ hội và thách thức, việc xây dựng và hoàn thiện hệ giá trị văn hóa đòi hỏi phải có những giải pháp và chính sách đồng bộ, mạnh mẽ.

Cần định hướng giá trị cốt lõi trong đời sống văn hóa

Theo PGS-TS Nguyễn Thế Kỷ, Chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương, hiện tại, hệ giá trị văn hóa Việt Nam mà chúng ta hướng tới trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế đã đảm bảo sự cân đối, hài hòa giữa các chiều kích: truyền thống và hiện đại, dân tộc và quốc tế, ổn định và phát triển.

Tuy nhiên, theo ông, vẫn cần phải hoàn chỉnh các văn bản luật pháp về văn hóa, nghệ thuật, thông tin trong điều kiện của cơ chế thị trường, ban hành các chính sách khuyến khích sáng tạo văn hóa và nâng mức đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của nhân dân.

Để làm tốt nhiệm vụ trên, theo PGS-TS Nguyễn Thế Kỷ cần thực hiện đồng bộ 5 giải pháp cơ bản như: Nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành về vai trò của hệ thống cơ chế, chính sách, pháp luật văn hóa trong việc đảm bảo quyền con người trong tiếp cận thụ hưởng những giá trị, thành quả của văn hóa; Nâng cao trình độ, năng lực và kỹ năng quản lý của đội ngũ cán bộ văn hóa các cấp. Đề cao trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan, đơn vị văn hóa trong việc dự báo tình hình, xu hướng phát triển của văn hóa trong tương lai; Việc xây dựng, ban hành chính sách pháp luật về văn hóa phải dựa trên nguyên tắc khách quan, công bằng, khoa học, phù hợp với tình hình thực tiễn. Tránh tình trạng lợi ích nhóm, lợi dụng chính sách để phục vụ lợi ích của một nhóm người, một tổ chức nhất định; Trong quản lý, thực thi chính sách pháp luật về văn hóa, ngành văn hóa, thể thao và du lịch cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan, ban, ngành như Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Công an, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Tư pháp và chính quyền địa phương các cấp trong việc đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật về văn hóa cho người dân; Phát huy những giá trị, truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc, đặc biệt là những quy định, điều lệ trong các văn bản truyền miệng, các điều khoản còn có giá trị, ý nghĩa hiện thời trong hương ước, lệ làng với những chuẩn mực, quy tắc đạo đức đã được các thế hệ gìn giữ, phát huy.

PGS-TS Bùi Hoài Sơn đưa ra quan điểm rằng, trước hết cần khẳng định tầm quan trọng của việc định hướng giá trị cốt lõi trong đời sống văn hóa. Hệ giá trị văn hóa Việt Nam không chỉ là kết tinh của lịch sử, truyền thống và bản sắc dân tộc mà còn là nền tảng tinh thần giúp đất nước đứng vững trước những biến động. Để làm được điều này, cần tiếp tục đẩy mạnh việc nhận diện, làm rõ các giá trị cốt lõi như yêu nước, đoàn kết, nhân ái, sáng tạo và trách nhiệm, đảm bảo rằng những giá trị này được lồng ghép trong giáo dục, văn hóa nghệ thuật và đời sống xã hội.

Giáo dục văn hóa cần được đặt lên hàng đầu, nhất là trong thế hệ trẻ. Giáo dục không chỉ bó hẹp trong nhà trường mà cần mở rộng thành những chương trình xã hội rộng lớn, giúp cộng đồng hiểu và trân trọng các giá trị văn hóa. Các môn học lịch sử, văn học, nghệ thuật cần được đổi mới, kết hợp với các hoạt động ngoại khóa để văn hóa không chỉ được dạy mà còn được sống động hóa trong thực tiễn.

Công nghệ số cần trở thành công cụ đắc lực trong việc bảo tồn và phát triển văn hóa. Việc xây dựng cơ sở dữ liệu số về văn hóa, di sản và các giá trị truyền thống sẽ giúp tăng cường khả năng tiếp cận, lan tỏa giá trị văn hóa Việt Nam không chỉ trong nước mà còn ra quốc tế. Đặc biệt, các sản phẩm văn hóa số như phim tài liệu, sách điện tử, nền tảng học tập trực tuyến có thể tạo điều kiện để mọi người, ở mọi độ tuổi, đều có cơ hội tiếp cận với văn hóa một cách dễ dàng và hiện đại.

Chính sách đầu tư và hỗ trợ cần được ưu tiên mạnh mẽ hơn. Nhà nước cần dành nguồn lực đáng kể để bảo tồn các giá trị truyền thống, hỗ trợ nghệ nhân, nhà nghiên cứu và các tổ chức văn hóa trong công việc của họ. Đồng thời, cần khuyến khích sự tham gia của tư nhân thông qua các chính sách ưu đãi, tạo môi trường thuận lợi cho các sáng kiến văn hóa - nghệ thuật từ cộng đồng và doanh nghiệp.

Tăng cường giao lưu và hội nhập quốc tế là một giải pháp thiết yếu trong bối cảnh toàn cầu hóa. Các chương trình giao lưu văn hóa quốc tế, quảng bá giá trị văn hóa Việt Nam thông qua nghệ thuật, lễ hội, ẩm thực và du lịch sẽ không chỉ giúp thế giới hiểu thêm về bản sắc dân tộc mà còn làm phong phú thêm hệ giá trị văn hóa của chính chúng ta.

Đặc biệt, cần chú trọng đến việc nâng cao vai trò của các cấp quản lý văn hóa. Đội ngũ cán bộ, chuyên gia văn hóa phải có tầm nhìn và năng lực để triển khai các chiến lược, chính sách phù hợp với thời đại. Việc đào tạo và bồi dưỡng nhân lực văn hóa là điều kiện tiên quyết để các giá trị văn hóa được bảo vệ và phát huy một cách hiệu quả.

Cần có các giải pháp đồng bộ

Văn hóa không chỉ là lý thuyết hay những giá trị, mà chính là những hành động cụ thể, được thể hiện qua cách chúng ta sống, làm việc, ứng xử trong đời sống thường nhật. Thực tiễn là nguồn gốc và điểm tựa của mọi hệ giá trị văn hóa.

Các giá trị văn hóa không thể được áp đặt hay sao chép từ bên ngoài mà cần được đúc kết từ chính lịch sử, truyền thống, và những trải nghiệm sống của người Việt Nam qua từng thời kỳ. Những giá trị như yêu nước, đoàn kết, cần cù, sáng tạo… đều được định hình và khẳng định qua các giai đoạn lịch sử đầy thách thức và biến động của dân tộc. Chính trong thực tiễn đó, những giá trị này được kiểm nghiệm, mài giũa và bồi đắp, trở thành nền tảng tinh thần vững chắc.

Tuy nhiên, theo PGS-TS Bùi Hoài Sơn, giá trị văn hóa không dừng lại ở việc được xây dựng, mà quan trọng hơn là phải được thực hành. Chỉ khi những giá trị này được thấm nhuần trong cách nghĩ, cách làm, và trở thành lối sống hàng ngày, chúng mới thực sự có sức sống. Việc yêu nước, đoàn kết, hay đề cao sự sáng tạo không thể chỉ là khẩu hiệu mà cần được phản ánh trong những hành động thiết thực như tôn trọng pháp luật, sống chan hòa, và phát huy tinh thần trách nhiệm đối với cộng đồng. Khi các giá trị này thấm sâu vào đời sống hàng ngày, chúng mới thực sự trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa dân tộc.

Để đạt được điều đó, cần có các giải pháp đồng bộ. Giáo dục, từ gia đình đến nhà trường và xã hội, đóng vai trò then chốt. Thế hệ trẻ cần được học về các giá trị văn hóa không chỉ qua sách vở mà còn qua các hoạt động thực tiễn, để từ đó hình thành thói quen và ý thức sống theo những giá trị tốt đẹp này. Đồng thời, các chính sách văn hóa cần khuyến khích và tạo điều kiện để những giá trị văn hóa được lan tỏa, thực hành rộng rãi trong cộng đồng. Các lễ hội, chương trình nghệ thuật, hoạt động cộng đồng cũng là những phương tiện hữu hiệu để đưa các giá trị này đến gần hơn với đời sống người dân.

"Trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, việc thực hành văn hóa càng trở nên cấp thiết. Đây là thời điểm mà các giá trị văn hóa không chỉ giúp củng cố bản sắc, mà còn là động lực thúc đẩy sự phát triển toàn diện. Khi yêu nước được thể hiện qua ý chí sáng tạo và đóng góp cho xã hội, khi đoàn kết là sức mạnh để vượt qua thách thức, hay khi trách nhiệm được thể hiện qua từng hành động nhỏ trong cuộc sống, văn hóa sẽ trở thành nguồn lực đặc biệt, giúp đất nước chinh phục những tầm cao mới.

"Xây dựng hệ giá trị văn hóa Việt Nam không thể tách rời việc thực hành trong thực tiễn. Khi văn hóa trở thành lối sống, tập tính, thói quen của mỗi người dân, nó không chỉ là nền tảng tinh thần mà còn là sức mạnh thực tiễn, tạo nên sự phát triển bền vững và thịnh vượng cho đất nước trong thời kỳ mới" - PGS-TS Bùi Hoài Sơn nói.

"Việc xác định hệ giá trị văn hóa Việt Nam là một công việc vô cùng khó khăn, tuy nhiên, khó hơn nữa là việc triển khai thực thi những giá trị đó trong đời sống thực tiễn" - PGS-TS Nguyễn Thế Kỷ nhấn mạnh - "Để làm được điều đó, chúng ta cần bắt đầu từ việc nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò và tầm quan trọng của văn hóa, từ đó thúc đẩy những hành động thiết thực nhằm bảo vệ và phát huy các giá trị văn hóa. Một yếu tố cốt lõi trong quá trình này là phát huy giá trị của di sản văn hóa truyền thống, không chỉ bao gồm các giá trị vật thể như công trình kiến trúc, di tích lịch sử mà còn bao hàm phong tục, tập quán, ngôn ngữ, nghệ thuật dân gian và tri thức bản địa - những tinh hoa làm nên bản sắc độc đáo của dân tộc. Bên cạnh việc bảo tồn và gìn giữ, nền văn hóa mới cần được nuôi dưỡng thông qua sự giao thoa và hội nhập với các nền văn hóa khác trên thế giới".