Super Bowl đã trở thành hiện tượng văn hóa Mỹ như thế nào?

Vào Chủ nhật thứ hai của tháng 2, tức ngày 9/2/2025, cả nước Mỹ gần như sẽ ngưng đọng mọi hoạt động vui chơi giải trí, để tất cả tập trung vào một sự kiện thể thao lớn nhất của xứ cờ hoa: Trận bóng bầu dục Super Bowl LIX. Một biểu tượng của văn hóa Mỹ!

Nhà ĐKVĐ Kansas City Chiefs sẽ đối đầu với Philadelphia Eagles. Super Bowl phiên bản thứ 59 sẽ là lần thứ 8 sân Superdome ở New Orleans tổ chức trận đấu huyền thoại này và sẽ kéo dài kỷ lục sân vận động tổ chức nhiều trận Super Bowl nhất. Khi Super Bowl đang đến gần, hãy cùng TT&VH đi sâu vào nguồn gốc, lịch sử và sự biến đổi của nó thành trận đấu lớn nhất trong thể thao Mỹ cũng như thế giới.

Super Bowl bắt nguồn từ đâu?

Super Bowl bắt đầu từ năm 1966 khi giải vô địch bóng bầu dục Mỹ (AFL) và Giải vô địch bóng bầu dục Quốc gia (NFL) hợp nhất thành một tổ chức duy nhất. NFL từng được coi là đỉnh cao của bóng bầu dục chuyên nghiệp, trong khi AFL mang đến một phong cách bóng bầu dục mới mẻ và sáng tạo hơn.

Cuộc cạnh tranh giữa hai giải đấu này đã thúc đẩy sự hợp nhất và một quyết định được đưa ra rằng đội vô địch của AFL và NFL sẽ đối đầu tại một địa điểm trung lập để tranh giành danh hiệu cao quý nhất. Trận Super Bowl đầu tiên được tổ chức vào ngày 15/1/1967 giữa đội Green Bay Packers (NFL) và Kansas City Chiefs (AFL). Cuộc đấu này được gọi là "Trận vô địch AFL-NFL đầu tiên". Tại đó, Green Bay Packers đã đánh bại Kansas City Chiefs với tỷ số 35-10.

Sau khi quá trình hợp nhất được hoàn tất, sự phổ biến của trận đấu tăng vọt. Lamar Hunt, cựu chủ sở hữu của đội Kansas City Chiefs và là thành viên sáng lập của AFL, gợi ý gọi tên trận đấu tranh chức vô địch này là "Super Bowl" sau khi xem con mình chơi với món đồ chơi "Super Ball" (một quả bóng nhựa có sức đàn hồi cao của hãng Wham-O).

Mặc dù kế hoạch ban đầu là tìm một cái tên hay hơn, nhưng cái tên "Super Bowl" đã được truyền thông sử dụng và giữ nguyên từ đó. Super Bowl năm 2025 sẽ là phiên bản thứ 59 của trận đấu lớn nhất và phổ biến nhất tại Mỹ.

Super Bowl - trận chung kết của 2 phong cách

Khi nhắc đến các sự kiện quy mô lớn thu hút sự chú ý của công chúng Mỹ, không có gì sánh được với Super Bowl. Trong gần 60 năm qua, Super Bowl đã trở thành biểu tượng văn hóa của Mỹ, và điều này chắc chắn vẫn sẽ tiếp tục khi Kansas City Chiefs đối đầu với Philadelphia Eagles vào cuối tuần này.

Để một sự kiện thành công về mặt thương mại và kinh tế, nó cần phải ăn sâu vào nền tảng văn hóa. Super Bowl đã vươn lên trở thành một ngày lễ không chính thức tại Mỹ, nơi mọi người từ khắp nơi đều theo dõi sự kiện thể thao đỉnh cao này.

Lý do lớn nhất đằng sau sự gia tăng độ nổi tiếng của Super Bowl chính là sự cạnh tranh cố hữu giữa AFL và NFL. NFL được xem như "thánh địa" của bóng bầu dục chuyên nghiệp, trong khi phong cách thi đấu sáng tạo, phóng khoáng của AFL lại thường bị đánh giá thấp. Mong muốn vươn lên của AFL và sự đối đầu gay gắt giữa hai giải đấu này đã tạo nên một trận đấu vô địch đầy cạnh tranh.

Khi trận đấu mang tính quyết định chỉ diễn ra trong một trận duy nhất, thay vì kéo dài như loạt bảy trận của World Series (giải bóng chày chuyên nghiệp) hay NBA Finals (chung kết giải bóng rổ chuyên nghiệp), các đội yếu hơn cũng có cơ hội giành chiến thắng. Điều này đã được minh chứng khi New York Jets trở thành đội AFL đầu tiên giành chiến thắng tại Super Bowl lần thứ ba, đưa sức hấp dẫn của giải đấu lên một tầm cao mới.

"Về cơ bản, trận đấu này rất hiệu quả", Giáo sư Simon của Đại học Temple chuyên nghiên cứu về lịch sử xã hội Mỹ, đánh giá. "Tôi nghĩ đó là một yếu tố quan trọng. Chỉ có một trận đấu duy nhất, và đây là trận thắng-thua quyết định. Nếu bạn là fan của bóng chày, bạn cần phải xem cả bảy trận. Còn với Super Bowl, bạn chỉ cần xem một trận đấu đơn giản, và bạn biết đấy, dù bóng bầu dục có nhiều sự phức tạp, nhưng cũng rất dễ theo dõi. Điểm số dễ hiểu, ngoài ra còn có yếu tố hỗn loạn- tất cả kết hợp lại tạo nên một sự pha trộn gây mê hoặc".

Super Bowl đầu tiên giữa Green Bay Packers và Kansas City Chiefs gặp khó khăn trong việc thu hút khán giả tại sân vận động, vì người hâm mộ chưa quen với việc di chuyển đến một địa điểm trung lập. Tuy nhiên, trên truyền hình, trận đấu đầu tiên đã thu hút khoảng 50 triệu người xem. Nhờ sự gia tăng dân số và số lượng hộ gia đình sở hữu tivi tại Mỹ, lượng người xem Super Bowl ngày càng tăng dần.

Bước ngoặt quan trọng đến khi NFL quyết định tổ chức trận đấu vào khung giờ vàng sau 6 giờ tối từ năm 1978 (theo giờ Mỹ). Theo Forbes, động thái này đã thu hút thêm 10 triệu người xem và lượng khán giả tiếp tục tăng. Năm 2024, Super Bowl đạt hơn 123,4 triệu lượt người xem trên các nền tảng phát sóng, nhiều nhất trong lịch sử các trận Super Bowl.

Super Bowl và hiện tượng văn hóa Mỹ tiêu biểu

Đặc biệt hơn, Super Bowl không chỉ là một sự kiện thể thao mà còn phát triển thành một hiện tượng giải trí, mà màn trình diễn giữa giờ (halftime show) đóng vai trò chính. Ban đầu, đây chỉ là các màn trình diễn phi thương mại của các ban nhạc đại học. Sân khấu hoành tráng đầu tiên xuất hiện tại Super Bowl năm 1986 trong trận đấu giữa Chicago Bears và New England Patriots. Tuy nhiên, phải đến năm 1993, màn trình diễn giữa giờ mới thực sự bùng nổ khi ông hoàng nhạc Pop Michael Jackson biểu diễn tại Super Bowl XXVII. Đây là lần đầu tiên lượng người xem màn trình diễn giữa giờ vượt qua cả trận đấu chính, biến sự kiện thành một hiện tượng văn hóa đại chúng của nước Mỹ.

Kể từ đó, các biểu tượng âm nhạc như Beyoncé, Pitbull, Coldplay, Rihanna, Shakira, Jennifer Lopez và nhiều người khác đã biến Super Bowl thành một lễ hội âm nhạc. Năm 2023, màn trình diễn của Rihanna đã phá kỷ lục, trở thành màn trình diễn giữa giờ được xem nhiều nhất với 118,7 triệu người xem. Năm nay, nghệ sĩ trình diễn giữa giờ tại Super Bowl sẽ là rapper Kendrick Lamar. Seth Dudowsky, giám đốc âm nhạc của NFL cũng giải thích lý do chọn Kendrick Lamar làm nghệ sĩ biểu diễn tại Super Bowl Halftime Show 2025: "Ít nghệ sĩ nào có tác động sâu sắc đến âm nhạc và văn hóa như Kendrick Lamar. Nhiều lần, Kendrick đã chứng minh khả năng trình diễn độc đáo của mình với việc tạo ra những khoảnh khắc nổi tiếng, định nghĩa lại và cuối cùng là làm rung chuyển nền tảng của nhạc hip-hop". Và nếu có bất kỳ tranh cãi nào về sự hiện diện của Kendrick Lamar tại Super Bowl thì giải Grammy 2025 chính là câu trả lời. Tại giải thưởng âm nhạc danh tiếng này, Kendrick Lamar đã giành cả giải Bản thu âm của năm và Bài hát của năm và anh càn quét Grammy với tổng cộng 5 chiến thắng.

Cẩm Oanh