Rap diss, nhìn từ "Sự nghiệp chướng"

Tối 21/3/2025, rapper Pháo ra mắt MV Lyric Sự nghiệp chướng trên kênh YouTube Pháo Northside 557 nghìn người đăng ký, gần như ngay lập tức tạo được sức hút đặc biệt với khán giả. Tính tới chiều 24/3, tức sau 3 ngày phát hành, MV thu hút được hơn 9 triệu lượt xem, 385 nghìn lượt thích, hơn 26 nghìn bình luận, đứng vị trí số 1 trong danh mục âm nhạc thịnh hành.

 Như vậy, sau tròn 3 tuần MV Bắc Bling (phát hành 1/3) của Hòa Minzy kết hợp cùng "vua hài đất Bắc" Xuân Hinh và Tuấn Cry chiếm vị trí tâm điểm, thì thời điểm này, công chúng đang dồn sự chú ý vào MV Lyric Sự nghiệp chướng. Nhìn từ MV này, ta có thể thấy một dòng chảy âm nhạc trong giới trẻ hiện nay.

"Bùng nổ cõi mạng"!

Tối thứ Bảy cuối tuần, trong lúc ngồi cà phê cùng mấy người bạn, nam ca sĩ Phan Thanh Cường cho tôi nghe một đoạn nhạc và hỏi cảm thấy thế nào? Thú thực, lúc đó quán đang ồn ào, tôi không nghe kỹ được phần lời nhưng loáng thoáng thấy đó là một bài rap có giai điệu rất bắt tai, về tổng thể cả bản phối và giọng hát cho thấy một tinh thần trẻ trung giống như kiểu vui buồn, giận hờn trong tình yêu của những chàng trai, cô gái trẻ tuổi.

Nghĩ chỉ là vui vui, nghe xong để đấy, nhưng đến buổi tối hôm sau (Chủ nhật), trên fanpage có tích xanh của nhạc sĩ Dương Cầm, tôi thấy có chia sẻ MV Sự nghiệp chướng của Pháo kèm theo dòng nội dung: "Cái hay của rap là" và dùng icon ngón tay chỉ xuống phía MV. Nhấp vào, đúng giai điệu vui tai mới được Phan Thanh Cường cho nghe, nhưng nội dung thì… "phức tạp" hơn cách nghĩ ban đầu của tôi.

Sự nghiệp chướng không đơn thuần là một ca khúc hay bản rap thông thường mà là rap diss. Đó là câu chuyện về một cô gái từng yêu nhầm một chàng trai - người không dành tình cảm chân thành cho mình, thậm chí đã đối xử tệ bạc và phản bội cô. Thay vì buồn bã đau khổ, cô gái chọn cách đứng lên mạnh mẽ. Rapper Pháo cũng đã gửi thông điệp của mình trong phần bình luận gắn liền với MV: "Ai nghe thì nghe nhưng phải hiểu rẳng tôi luôn mong các chị em đều tìm được bến đỗ phù hợp nhất với mình. Nói ít nhưng tấm lòng nhiều".

Thật trùng hợp, cộng đồng mạng phát hiện ra nội dung ca từ có nhiều điểm giống với những gì đang xảy ra trong ồn ào về cuộc chia tay của 2 nhân vật trong làng giải trí. Việc Pháo ra mắt Sự nghiệp chướng đúng thời điểm này cũng khiến cộng đồng mạng đặt nghi vấn về mối liên hệ. Trước sự việc đang diễn ra này, phía công ty quản lý của Pháo đã lên tiếng trên báo "những thông tin đang lan truyền trên mạng đều chưa được xác minh. Chúng tôi phủ nhận hoàn toàn các tin đồn không chính xác và không bình luận gì thêm".

Dẫu thế, bài rap lan tỏa một cách mạnh mẽ và nổi rần rần, chỉ sau 1 ngày ra mắt đã được hơn 3 triệu view và đứng vị trí số 2, sau 2 ngày thì con số view đã lên tới trên 8 triệu và đứng vị trí số 1 trong danh mục âm nhạc thịnh hành và những con số vẫn tiếp tục tăng lên. Cùng với đó, khắp cõi mạng, bao gồm cả các nghệ sĩ, nhạc sĩ không thuộc thế giới của rap, các rapper có tên tuổi và rất đông khán giả bàn tán xôn xao về nội dung của bài rap.

Một bản rap diss

Có khán giả lại để lại phần bình luận rất dài, trong đó phân tích chi tiết từng đoạn ca từ đại ý đều nhắm vào nhân vật nam nhằm chứng minh rằng, đó chính là nhân vật Pháo đang ngầm ý đề cập tới. Có khán giả lại cho rằng, trong MV có xuất hiện một đoạn thoại giọng nam rất giống phong cách của nhân vật nam đang bị dư luận đồn là nam chính trong nội dung ca từ…

Loại trừ những yếu tố nhắm vào một ai đó, ca từ được sử dụng trong Sự nghiệp chướng khá hay và mang những ẩn ý đủ để những khán giả thường xuyên theo dõi các nghệ sĩ trên không gian mạng xã hội sẽ "liên tưởng" tới những ý nghĩa của ca từ. Nhiều ca từ gợi lên hình ảnh nhân vật bị nhắm vào: "Giọt nước mắt vướng trên khuôn nhạc/ Tưởng ngọc ngà đá quý, anh yêu bạc…". Lại có những ca từ ẩn ý nói về sự trăng hoa của người đàn ông cùng lúc có nhiều bóng hồng: "Vốn có một vườn hồng/ Chuyện tình yêu có một người trồng/ Người tôi yêu xa hoa, trăng hoa, tính đào hoa/ Tiếc thay bản nhạc tình"…

Thậm chí, trong bài rap, còn xuất hiện cả câu nói trong ngữ điệu âm nhạc, nhưng lời ca thì như vỗ thẳng vào mặt người được xưng danh là anh. Trong đoạn nói này, dường như để đẩy nỗi bức xúc lên đỉnh điểm, rapper đã đổi ngôi xưng "tao/mày". Ở ngôi "tao" thì dọa "tát cho một phát là đi vào viện răng hàm mặt khoa chấn thương chỉnh hình…" và vì đã chấp nhận "ra đi trong yên lặng" thì ở ngôi "mày" ca từ tiếp tục răn đe: "khôn hồn mà sống cho đàng hoàng tử tế…".

Nếu như ở một ca khúc thông thường thì những ca từ kiểu này không có chỗ để tồn tại, nhưng đây là một bài rap diss nên nó cũng được nhìn nhận khá cởi mở. Trong tiếng Anh "diss" là viết tắt của từ "disrespect", có nghĩa là sự không tôn trọng. Khi diss xuất hiện với rap và hip-hop, nó lại được hiểu là trong toàn bài hoặc một phần trong bài có ca từ mạnh mẽ, có nội dung châm biếm hoặc chỉ trích, công kích một đối tượng nào đó. Như vậy rap diss không đơn thuần là một thể loại mà còn hàm chứa văn hóa âm nhạc, ở đây là văn hóa đường phố.

Rap diss đã hiện hữu trong đời sống âm nhạc của giới trẻ nước ta từ lâu và là 1 trong những hoạt động khá quen thuộc của giới underground. Sự xuất hiện của Sự nghiệp chướng, nhìn từ góc độ âm nhạc và văn hóa gắn với rap diss, có thể nói là khá xuất sắc. Nó một lần nữa khiến cho đời sống âm nhạc Việt Nam thức dậy thuật ngữ "rap diss".

Vui thôi đừng quá!

"Anh thấy không? Giới trẻ bây giờ rất giỏi, ca sĩ/rapper tự sáng tác tác phẩm, có thể tự dùng phần mềm để sản xuất âm nhạc và tự tạo ra các bản hit theo đúng ý mình" - Phan Thanh Cường bày tỏ quan điểm với tôi.

Nam nghệ sĩ cho biết thêm: "Về âm nhạc, cứ nghe tác phẩm sẽ thấy bây giờ mọi thứ đều gần gũi, cuộc sống ngoài đời như thế nào họ sẽ khắc họa vào trong âm nhạc như thế".

Quả thực, điều này đúng với không chỉ một bài Sự nghiệp chướng, không chỉ với một rapper mà nó hiện hữu trong rất nhiều bài, trong sáng tác của nhiều nhạc sĩ, trong nhiều dòng nhạc khác nhau. Nhưng rõ ràng, việc Sự nghiệp chướng dậy sóng, cũng cần nhìn nhận một cách khách quan.

Trước tiên, đây là sáng tác của rapper Pháo, một rapper trẻ có tài, cộng với phần hòa âm của nhà sản xuất âm nhạc Kerem Kocak, 2 tác nhân này đã làm bùng nổ những âm thanh và màu sắc âm nhạc đủ sức hấp dẫn "cuốn" người nghe trôi theo tác phẩm. Thứ nữa, việc ca từ có nội dung được cho là tương đồng với drama tình ái của 2 nhân vật đang được nhiều người biết đến khiến cho khán giả càng thêm tò mò tìm hiểu và sôi nổi bàn luận. Nếu xét ở góc độ đây là một bài rap, lại thuộc loại rap diss thì sự sáng tạo của tác giả là đúng với tinh thần. Nó còn cho thấy "trình" của rapper.

Ở góc độ khác, bây giờ những thể loại âm nhạc như rap hiện nay không còn chỉ được phổ biến trong cộng đồng những người yêu nhạc này nữa, mà nó đã có vị trí ngang hàng với những thể loại âm nhạc khác, thậm chí mấy năm trước, nó còn chiếm vị thế thượng phong trong nhạc trẻ. Cộng thêm những tiện ích của công nghệ, một bài rap có thể lan tỏa rộng rãi đến mọi đối tượng khán giả. Sự nghiệp chướng là một minh chứng rất cụ thể.

Tuy nhiên, vì sự phổ biến như vậy nên việc sáng tạo và phát hành tác phẩm nên chăng cần cân nhắc hơn nữa tới việc sử dụng câu từ. Chưa kể, chuyện yêu đương thuộc về sự lựa chọn của mỗi người. Trong xã hội từ xưa đến nay, tình yêu vốn muôn hình vạn trạng. Cho nên việc yêu là chuyện riêng. Tất nhiên, trong nghệ thuật nói chung, người ta có thể lấy chất liệu từ hiện thực để "khái quát hóa", "điển hình hóa" thành một hình tượng nghệ thuật, hướng tới giá trị chân - thiện - mỹ. Đó là chuyện khác. Còn việc công kích một ai đó bằng âm nhạc, dù vô tình hay cố ý, rất cần phải cân nhắc vì có thể nó sẽ dẫn tới nhiều hệ quả không tốt. Nếu chuyện này trở nên phổ biến thì nó sẽ trở thành một vấn đề xã hội.

Trong trường hợp Sự nghiệp chướng, người viết hy vọng nhân vật trữ tình trong tác phẩm không phải là những người thật, việc thật đang bị cộng đồng "réo tên" và mong rằng những người liên quan hoặc vô tình liên quan đủ bản lĩnh để vượt qua.