Ra mắt sách 'Tản mạn kiến trúc Nam Bộ' - Dạo bước dưới mái nhà cổ

Trong tháng 11/2022, Công ty Văn hóa và Truyền thông Nhã Nam hợp tác cùng nhóm tác giả Tản Mạn Kiến Trúc giới thiệu đến bạn đọc cuốn sách Tản mạn kiến trúc Nam Bộ - Một biên khảo về kiến trúc dân dụng miền Nam (từ cuối thế kỷ 19 đến cuối thế kỷ 20). 

Cuốn sách là một nghiên cứu có tính dẫn nhập về các công trình kiến trúc Nam Bộ được xây dựng trong phạm vi từ nửa cuối thế kỷ 19 đến nửa cuối thế kỷ 20.

Nhóm tác giả gồm các bạn trẻ sinh ra và lớn lên ở các tỉnh Nam Bộ. Với họ, các di sản kiến trúc nơi đây đã trở nên quen thuộc, trở thành một phần trong tâm trí, tâm hồn. Dự án "Tản mạn kiến trúc" các bạn theo đuổi đã gặt được những kết quả đáng kể, phác họa nên bức tranh tổng quan về tiến trình vận động, những nét đặc trưng và sự phân bố của các công trình kiến trúc cổ khu vực miền Nam.

Tản mạn kiến trúc Nam Bộ trong nỗ lực thấu hiểu, dựng lại bức tranh toàn diện về kiến trúc miền Nam, thay vì đưa ra những kết luận đóng đinh, khô cứng, muốn truyền tải, gợi mở cảm hứng yêu mến, trân trọng của người trẻ hôm nay dành cho di sản kiến trúc. Chuyến hành trình tìm về các di sản kiến trúc hẳn sẽ được tiếp nối với những câu chuyện mới, những chia sẻ và khám phá mới, nối dài thêm đời sống của những căn nhà cổ đến mai sau.

Thiên nhiên phương Nam với nắng, mưa cùng những cảnh sắc núi non, sông ngòi riêng biệt đã góp phần quan trọng tạo nên một lối kiến trúc đặc trưng của vùng miền. Để thấy được những không gian sống đã hình thành trên vùng đất này, nhóm tác giả lần lượt dựng lại trước mắt người đọc những yếu tố nổi bật của môi trường thiên nhiên Nam Bộ, như địa hình, khí hậu, thủy văn cũng như sự phân bố của thảm thực vật. 

Gắn kết những yếu tố tự nhiên với sự lựa chọn một cách có chủ đích của những con người nơi đây, cuốn sách muốn nhấn mạnh đến ý hướng chủ động kiến tạo nên nơi chốn sinh sống của người miền Nam, từ đây hé mở cái nhìn về một vùng không gian kiến trúc vốn đã thấm đẫm những câu chuyện, những suy tư, ước mơ của con người ngay từ những buổi sơ khởi.

Nhà gỗ, hay nhà rường, là một loại hình kiến trúc đạt được mức độ hoàn thiện cao mà những chủ nhân miền Nam đã sáng tạo, xây dựng nên. Là sản phẩm kết tinh những kỹ thuật, quan niệm xây dựng của người phương Nam, ngôi nhà gỗ mang trong nó những đặc điểm quan trọng của kiến trúc, văn hóa nơi đây. Điểm độc đáo trong quan niệm cũng như thực tiễn xây dựng của các ngôi nhà gỗ của người phương Nam nhóm tác giả muốn nhấn mạnh với bạn đọc là tính liền mạch trong chỉnh thể của ngôi nhà. 

Bước vào nửa sau thế kỷ 19, xã hội Việt Nam đón nhận và ngày càng chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ văn hóa phương Tây. Người Pháp sau khi chiếm được Nam Kỳ đã tiến hành thiết lập, xây dựng những thành phố mới theo hướng hiện đại, tạo nên những xu hướng xây dựng nhà ở mới. Trong quá trình đó, người Việt đã tiếp thu, học hỏi, lai ghép kiến trúc mới với kiến trúc bản địa để tạo nên một lối chiết trung đầy cuốn hút, độc đáo. 

Trong căn nhà của người Việt, dù là nhà gỗ truyền thống hay các kiểu nhà chịu ảnh hưởng phương Tây, các họa tiết trang trí có một vị trí đặc biệt quan trọng. Nó diễn tả, gợi mở những ao ước, cảm nghĩ, quan niệm về cái đẹp của tiền nhân. Nhóm tác giả Tản Mạn Kiến Trúc đã làm công việc tổng kết, lên danh mục một cách tương đối toàn diện các loại hình họa tiết trang trí, bước đầu phân loại, giải thích ý nghĩa của các họa tiết đó. 

Điều này giúp những người trẻ hôm nay, sau hàng trăm năm, có thể hình dung được tổng thể các kiểu thức trang trí truyền thống ở Việt Nam, qua đó làm cơ sở để tiếp cận, cảm nhận, thấu hiểu ngôi nhà cổ, kết nối hiện tại với truyền thống cha ông. 

Các họa tiết cơ bản được chia làm 5 nhóm, gồm: họa tiết có tính hình học, họa tiết thực vật, họa tiết động vật, họa tiết biến hóa và họa tiết tích truyện. Mỗi loại họa tiết có một ý nghĩa, công năng, mục đích sử dụng khác nhau, nhưng tất cả cho thấy sự trau chuốt, dụng công trong từng đường nét của ngôi nhà, đưa ngôi nhà trở thành một công trình nghệ thuật đầy sức sống...

Tản Mạn Kiến Trúc được thành lập vào tháng 4/2019, là một dự án xuất phát từ mối quan tâm về di sản kiến trúc, văn hoá tại Việt Nam. Trong khoảng thời gian 2019- 2022, Tản Mạn Kiến Trúc đã thực hiện hàng trăm bài viết song ngữ Việt-Anh để giới thiệu thành quả nghiên cứu đến người đọc; đồng thời xây dựng các chương trình đi bộ tìm hiểu kiến trúc, các buổi nói chuyện chuyên đề tại các trường đại học, để tạo ra những đối thoại đa dạng quanh chủ đề di sản kiến trúc.