Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam trở thành Di sản Thế giới

Một tin vui lớn: Vào hồi 9h47 giờ địa phương (19h47 giờ Hà Nội) ngày hôm qua, 4/12, tại Kỳ họp thứ 19 của Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO (diễn ra ở Paraguay), di sản Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam của Việt Nam đã chính thức được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại.

1. Theo Ủy ban này, hồ sơ đề cử của Việt Nam đáp ứng ghi danh tại Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại với những tiêu chí cơ bản và quan trọng.

Trước hết, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam được cộng đồng người Kinh, Khmer, Chăm và Hoa tại thành phố Châu Đốc (An Giang) tổ chức. Di sản này bao gồm việc thực hiện các nghi lễ tôn giáo và nghệ thuật diễn xướng dân gian để bày tỏ lòng biết ơn đối với Nữ thần Xứ sở. Các nghi lễ, phong tục và kỹ năng thực hành nghi lễ liên quan đến di sản này được trao truyền trong gia đình và cộng đồng thông qua truyền miệng, thực hành trực tiếp và tham gia vào lễ hội nhằm thúc đẩy giao lưu văn hóa, gắn kết cộng đồng và hòa hợp dân tộc, đồng thời là phương tiện để khẳng định vai trò quan trọng của phụ nữ trong xã hội và những đóng góp của cha ông trong việc xây dựng đất nước.

Bên cạnh đó, di sản này góp phần vào sự gắn kết xã hội của các cộng đồng dân tộc ở Việt Nam và thúc đẩy sự tôn trọng văn hóa thông qua việc thể hiện nguyện vọng chung của các cộng đồng tham gia lễ hội về một cuộc sống an khang, thịnh vượng và hòa bình. Di sản cũng khuyến khích sự tham gia của mọi người thuộc mọi lứa tuổi, giới tính, không phân biệt địa vị xã hội, qua đó thúc đẩy bình đẳng giới.

Ngoài ra, Nhà nước Việt Nam đã đề xuất các biện pháp bảo vệ di sản, bao gồm việc cùng đại diện thành viên cộng đồng thực hành và trao truyền di sản, truyền đạt kiến thức liên quan về lễ hội.

Lễ hội đã được đưa vào tài liệu giảng dạy tại các trường trung học địa phương, được vận động để cộng đồng tham gia thực hành cùng các nghệ nhân. Những tư liệu liên quan tới di sản đã được quảng bá rộng rãi tới công chúng, trong khi ngành văn hóa An Giang đã hỗ trợ các cộng đồng trong việc tu bổ và tôn tạo các không gian thực hành di sản.

Thêm nữa, hồ sơ đề của Việt Nam đã thể hiện rõ vai trò của các cơ quan, các nghệ nhân và đại diện cộng đồng để xây dựng hồ sơ đề cử, với các cuộc họp được tổ chức với sự tham gia đại diện của các cộng đồng Kinh, Hoa, Khmer và Chăm. Các đại diện cộng đồng này đã xây dựng kế hoạch bảo vệ, cung cấp dữ liệu về những đồ vật phục vụ nghi lễ, đề cử di sản và cung cấp các tài liệu bắt buộc khác.

Cuối cùng, di sản đã được đưa vào danh mục quốc gia về Di sản văn hóa phi vật thể, cũng như Danh mục kiểm kê Di sản văn hóa phi vật thể của An Giang và của quốc gia.

Từ những lý do này, Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể quyết định đưa Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam - một trong tổng số 66 đề xuất được xem xét trong kỳ họp - vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

2. Thông tin từ Cục di sản Văn hóa cho biết: Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam diễn ra từ ngày 22 đến ngày 27/4 âm lịch, trong miếu Bà Chúa Xứ núi Sam và khu vực bệ đá thờ Bà trên núi Sam (Châu Đốc, An Giang). Lễ hội gồm các nghi thức tâm linh và diễn xướng nghệ thuật, biểu hiện niềm tin, sự biết ơn Mẹ Đất - Mẹ Xứ sở của cộng đồng các dân tộc Việt, Chăm, Khmer và Hoa ở Châu Đốc, An Giang.

Bà Chúa Xứ là vị thánh Mẫu trong tín ngưỡng thờ nữ thần, luôn che chở, phù trợ cho dân chúng. Tục lễ Bà, tham gia lễ hội để thỏa mãn niềm tin và sự mong cầu về sức khỏe, bình an và tài lộc của cộng đồng Khmer, Chăm, Hoa, Việt ở Châu Đốc, An Giang cũng như cư dân vùng Tây Nam Bộ.

Bên cạnh đó, lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam là sự kế thừa, tiếp thu, tích hợp và sáng tạo của cư dân Việt trong quá trình khẩn hoang và là sự tổng hòa của tín ngưỡng thờ Mẫu của các dân tộc Việt, Chăm, Khmer và Hoa. Lễ hội  nhằm tôn vinh Nữ thần bảo trợ, ban tài, lộc, sức khỏe, bình an cho người dân địa phương, đồng thời là môi trường giáo dục truyền thống đạo đức "uống nước nhớ nguồn", nhắc nhở công lao dựng nước, giữ nước của cha ông, đề cao vai trò của người phụ nữ và thể hiện sự giao thoa trong sáng tạo, thực hành văn hóa và sự hòa hợp của các dân tộc cùng chung đức tin trong cùng một phạm vi lãnh thổ.

Thực tế, tại Châu Đốc, lễ hội này (được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia từ 2014) mỗi năm luôn thu hút hàng triệu du khách trong nước và quốc tế tới chiêm bái. Tại Việt Nam, từ năm 2020, hồ sơ trình UNESCO của lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã phối hợp cùng các đơn vị liên quan xây dựng.