Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam 2024: Thơ "lên ngôi", văn học dịch tiếp tục bỏ trống

Có 7 tác phẩm ở các hạng mục văn xuôi, thơ, lý luận phê bình và văn học thiếu nhi được vinh danh tại Lễ trao Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam 2024 diễn ra sáng 15/1 tại Hà Nội.

1. Tại lễ trao giải, nhà văn Nguyễn Bình Phương (Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam) cho biết, năm nay, Ban Sáng tác của Hội Nhà văn Việt Nam đã nhận được 208 tác phẩm gửi tới đề cử tham dự xét giải thưởng. Trong đó, có 71 tác phẩm văn xuôi, 85 tác phẩm thơ, 15 công trình lý luận phê bình, 12 tác phẩm dịch và 25 tác phẩm văn học thiếu nhi. Qua 2 vòng, sơ khảo và chung khảo, kết quả có 7 tác phẩm đã đoạt giải.

So với mùa giải năm 2023 vốn chỉ có 1 tác phẩm thơ đoạt giải, hạng mục thơ năm nay có sự nổi trội đáng kể về số lượng khi có 3 tập thơ được vinh danh. Cụ thể, đó là Phục sinh của Đào Quốc Minh, Đồng của Trần Lê Khánh và Viễn ca của Nguyễn Tiến Thanh.

Bên cạnh đó ở khía cạnh chất lượng, mỗi tập thơ được trao giải đều trình hiện một cá tính thơ riêng biệt. Phục sinh của tác giả Đào Quốc Minh là một ví dụ điển hình. Theo đánh giá của nhà thơ Mai Văn Phấn, tập thơ đã mở ra một hành trình khám phá sâu sắc về tâm hồn con người. Mỗi bài thơ trong tập này đều như một cánh cửa dẫn dắt độc giả vào những không gian bí ẩn, nơi những ký ức bị lãng quên và thực tại chưa được khám phá hòa quyện. Nói cách khác, thơ của Đào Quốc Minh không chỉ là nghệ thuật, mà đó còn là một cuộc hành trình nội tâm đầy ý nghĩa.

Hoặc, ở tập thơ Viễn ca của Nguyễn Tiến Thanh, nhà phê bình Phùng Gia Thế cảm nhận: "Viễn ca là sự nối tiếp của mã thơ Nguyễn Tiến Thanh đã được định hình mấy chục năm qua, đồng thời cũng là những dấn bước tự nhiên "đi qua ngày tháng cũ" của nhà thơ trên hành trình sáng tạo.

Ông phân tích: Chất trữ tình lãng mạn gắn với suy niệm thế nhân và đặc biệt là cảm hứng trữ tình thế sự - công dân của tập thơ đã chạm vào mong đợi của những người yêu thơ Nguyễn Tiến Thanh, trên cả bình diện cảm xúc và lí tính".

Còn với tập thơ Đồng, nhà thơ Thi Hoàng (Thành viên Hội đồng thơ) đánh giá đây là tác phẩm khá nhất của Trần Lê Khánh từ trước đến nay. Chọn một hình thức truyền thống để chuyển tải một nội dung hiện đại, tác phẩm bộc lộ một "địa chỉ tâm hồn", ở đó con người thời hội nhập không xa lạ bản sắc dân tộc. Qua tập thơ Đồng, Trần Lê Khánh thể hiện sự từng trải, không chỉ từng trải vốn sống mà còn từng trải văn hóa, để thi ca đi qua cái "nhìn thấy" mà đến cái "cảm thấy", từ đó hạn chế được nhược điểm của thể loại lục bát thường ít thông điệp.

Đối với hạng mục văn học dịch, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Bình Phương cho hay: Năm nay Hội đồng sơ khảo đã trình lên hội đồng chung khảo duy nhất 1 tác phẩm. Tuy nhiên, tại phiên họp toàn thể của hội đồng chung khảo, sau khi nghe các ý kiến và qua phân tích đánh giá từ nhiều phía, cân nhắc kỹ lưỡng ở nhiều khía cạnh, hội đồng đã quyết định bỏ trống hạng mục văn học dịch. Ở mùa giải năm 2023, hạng mục này cũng không có tác phẩm được trao.

2. Ngoài hạng mục thơ, Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm nay cũng ghi nhận những tác phẩm xuất sắc khác như tập truyện ngắn Trên đỉnh giời của nhà văn Y Ban (giải Đặc biệt) và tiểu thuyết Gia đình có bốn chị em gái nhà văn Phạm Thị Bích Thủy ở hạng mục văn xuôi.

Đánh giá về tập truyện Trên đỉnh giời của Y Ban, nhà phê bình PGS Phạm Xuân Thạch khẳng định, đây là "tập truyện ngắn xuất sắc nhất mà chúng ta có thể chờ đợi ở văn chương Việt Nam hiện nay".

"Tập truyện thể hiện một nỗ lực cảm động và đáng kính trọng của một nhà văn trong nghề nghiệp khi cố gắng lớn nhất của bà là vượt qua chính mình" - nhà phê bình này cho biết - "Nhà văn Y Ban tìm kiếm những chiều kích khác nhau của đời sống, tạo nên những tình huống hiểm nghèo để bộc lộ những vấn đề khủng khiếp của nhân sinh và đi đến tận cùng cái phức tạp của con người".

Còn về tiểu thuyết Gia đình có bốn chị em gái của Phạm Thị Bích Thủy, nhà phê bình Nguyễn Hoài Nam nhận xét: Đây là một sản phẩm của năng lực hư cấu và khái quát hóa nghệ thuật từ ngồn ngộn chất liệu của cuộc sống...

Về lý luận phê bình, văn học thiếu nhi, giải thưởng năm nay trao cho công trình Lý luận - phê bình văn học miền Nam (1954 - 1975): Tiếp nhận & ứng dụng của nhà nghiên cứu Trần Hoài Anh, tập truyện Chiếc xe buýt bay của tác giả Võ Thị Mai Chi và Huỳnh Bá Long.

3. Với 7 tác phẩm xuất sắc, theo nhà thơ Nguyễn Quang Thiều (Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam), các tác giả được trao Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam 2024 đã mở ra những vấn đề khiến đời sống văn học trở nên khác biệt. Họ đóng góp những giọng nói riêng và cách nhìn mới cho nền văn học Việt Nam vốn đầy tính đa dạng và phong phú.

"Các tác phẩm được trao giải thưởng có cơ hội bước vào đời sống một cách sâu rộng và lan tỏa. Những tác phẩm này cũng giống như một con người. Nó sẽ đi tìm tri âm, tri kỷ, tìm sự chia sẻ, đồng cảm. Và, nó có thể tìm thấy hoặc không!" - ông Thiều bày tỏ - "Có những tác phẩm chỉ sống được đúng trong 1 năm trao giải thưởng. Nhưng có những tác phẩm trong lịch sử của Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam lại mang đời sống dài lâu hơn thế, đến tận hôm nay và có thể mãi mãi".

Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cũng nhấn mạnh rằng: Sự đánh giá của các hội đồng trong việc xét giải thưởng chỉ là sự nhìn nhận trong một thời khắc. Trong khi, các tác phẩm cần được tiếp tục nhìn nhận trong sự dài lâu của sự tiếp nhận và thời gian. Chính điều này đã làm nên giá trị của một tác phẩm văn học.

"Chúng ta nhìn nhận một cuốn sách đôi khi giống việc nhìn nhận một đứa trẻ. Nó có thể rất bụ bẫm khi sinh ra, nhưng khi lớn dần lên, nó thay đổi đi và trở thành một thứ khác. Và, đôi khi, con mắt của chính cha mẹ sống hằng ngày với nó cũng không nhận ra được điều này" - ông Thiều bày tỏ - "Tôi mong rằng, mỗi tác phẩm được trao giải thưởng, cho dù là giải thưởng của một năm hoặc giải thưởng của một cuộc thi, đều sẽ có một đời sống dài lâu hơn thời gian trao giải thưởng của nó".