Đạo diễn Bùi Thạc Chuyên: 'Tro tàn rực rỡ' có thể quá mặn, quá cay nhưng cần thiết!

Nhà làm phim độc lập phải đương đầu với rất nhiều khó khăn nhưng đạo diễn Bùi Thạc Chuyên giữ tinh thần đến với nghệ thuật thật đơn giản, hồn nhiên, không toan tính.

Năm 2009, Bùi Thạc Chuyên ra mắt Chơi vơi - bộ phim kể về câu chuyện tình yêu của những người phụ nữ Hà thành, vừa khuôn phép vừa phá cách, vừa dịu dàng vừa dữ dội. Sau một thập kỷ mới trở lại màn ảnh rộng, anh tìm về miền Tây, kể chuyện tình yêu của những người phụ nữ nơi đây trong Tro tàn rực rỡ. Giải Khinh khí cầu Vàng, hạng mục Phim xuất sắc nhất tại Liên hoan Phim Ba châu lục (Festival des Trois Continents) diễn ra ở Nantes, Pháp đã vinh danh Tro tàn rực rỡ ngay trước khi phim ra mắt tại quê hương.

Sau 2 tuần công chiếu từ đầu tháng 12/2022, phim thu chưa đầy 4 tỷ đồng, theo số liệu từ Box Office Vietnam. Đó không phải mức doanh thu kỳ vọng. Tuy nhiên, Tro tàn rực rỡ được nhiều khán giả và giới chuyên môn đánh giá là một trong những phim Việt Nam ấn tượng và chất lượng nhất năm 2022.

Đạo diễn Bùi Thạc Chuyên chia sẻ với Thể thao và Văn hóa (TTXVN) về tác phẩm nhiều dấu ấn nhưng hành trình thực hiện không ít gian nan.

Có những lúc "đơn thương độc mã"

* Vì sao phải cần tới 10 năm để đạo diễn Bùi Thạc Chuyên "tái xuất"? Nghỉ quá lâu như vậy, anh có nhớ nghề?

- Một bộ phim đến với mình như là cái duyên, đôi khi là… phim chọn mình. Quá trình làm phim bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, đặc biệt với nhà làm phim độc lập như tôi, một mình đương đầu nhiều thứ. Đó là hành trình đơn thương độc mã của đạo diễn vì anh ta phải tự đi tìm dự án, viết kịch bản, tìm nhà sản xuất đồng hành, tìm tiền, ê-kíp, diễn viên…

Ở nước có nền công nghiệp điện ảnh phát triển, những nhà làm phim độc lập có tên tuổi dễ dàng đến với bộ phim của mình hơn bởi họ có cộng đồng, đội ngũ làm cùng nhau. Một mình làm thì sẽ có những lúc bế tắc trong suy nghĩ, rồi chững lại khi stress… Nói chung, làm phim một mình sẽ rất lâu.

Tất nhiên, nói 10 năm mới trở lại nhưng tôi không nghỉ ngơi thời gian đó. Tôi vẫn viết nhiều kịch bản, vẫn làm nhiều việc khác. Tôi vẫn tham gia "cuộc chơi" điện ảnh ở Trung tâm Hỗ trợ phát triển Tài năng Điện ảnh trẻ (TPD). Tôi dạy thì ít mà các em dạy cho tôi thì nhiều. Các em truyền cho tôi năng lượng để thấy động lực đến với nghệ thuật nên đơn giản và hồn nhiên. Càng toan tính thì sẽ thành rào cản và mình không thể làm gì được.

* Quyết định chuyển thể tác phẩm của Nguyễn Ngọc Tư, chắc hẳn anh phải thực sự ám ảnh bởi câu chuyện, nhân vật nào đó?

- Sau khi biết đến tập truyện Đảo của Nguyễn Ngọc Tư, tôi vô cùng ấn tượng về câu chuyện tình yêu, về cái "tứ" rất đẹp được xây dựng trong truyện ngắn Tro tàn rực rỡ. Câu chuyện rất đặc biệt khi người đàn bà níu giữ sự quan tâm của người đàn ông bằng những câu chuyện vặt vãnh về cuộc sống hàng ngày và về người phụ nữ mà anh ta yêu.

Khi bắt tay vào viết kịch bản, tôi có cảm giác câu chuyện của mình vẫn còn cần điều gì đó để trở nên vững chắc hơn. Tôi tìm lại về tập truyện Đảo và bắt gặp câu chuyện của Loan "khùng" trong Củi mục trôi về. Đó cũng là một câu chuyện tình yêu, nhưng đau đớn đến tuyệt vọng khi người đàn bà đem lòng yêu kẻ đã phá nát tất cả tương lai, cuộc đời của mình.

Người làm phim có sự nhạy cảm, có thể đọc nhiều truyện, nhiều sách nhưng để làm phim thì cần có cảm hứng. Những nhân vật trong truyện Nguyễn Ngọc Tư rất mạnh, tôi chỉ cần để họ sống, hoạt động thì sẽ thành chuỗi câu chuyện, hình ảnh.

* Điều gì là khó khăn nhất với anh trong quá trình thực hiện "Tro tàn rực rỡ"?

- Nói khó thì cái gì cũng khó, mà nói không thì cũng không có gì khó cả. Không nói tới nghệ thuật, việc để ra đời một bộ phim thì tìm… tiền là khó nhất.

Với Tro tàn rực rỡ, tôi viết kịch bản rồi gửi đi các liên hoan phim, tìm tài trợ tại các hoạt động trong khuôn khổ LHP Cannes, LHP Busan, LHP Lorcano… Thật ra, nhận được sự tài trợ của 3-4 quỹ uy tín nhưng tôi vẫn chưa đủ tiền làm phim.

Cho đến khi đã "thành hình" để đến với khán giả, phim được lựa chọn tranh giải chính thức tại Liên hoan phim Quốc tế Tokyo, sau đó là Liên hoan phim Ba châu lục và thắng giải thưởng danh giá nhất.

* Diễn xuất của dàn cast "Tro tàn rực rỡ" rất ấn tượng. Để có những thước phim chạm cảm xúc khán giả, anh có vất vả trong quá trình làm việc với diễn viên?

- Với Tro tàn rực rỡ, tôi đặt cược vào diễn viên đến 99%. Tôi cố tình để các thứ khác trong câu chuyện đều khó xem, giảm tính hấp dẫn, giảm sự cuốn hút, chậm hơn, lâu hơn, màu sắc nhạt bớt… Mọi thứ tiết chế đến mức tối giản để tạo sự chân thực, diễn xuất của diễn viên nổi bật và thăng hoa.

Khán giả sẽ cảm nhận sức mạnh của phim nằm ở sự tương phản. Ngoài việc khắc họa nhân vật sống động, chân thực, diễn viên phải đảm nhận thời khắc mấu chốt của sự phát triển câu chuyện.

Tôi có tiêu chuẩn đánh giá bộ phim hay hay không từ khi mới thực hiện là nó có mang lại cảm hứng cho những người cộng tác với mình hay không. Diễn viên có yêu bộ phim hay không? Sự thật là họ yêu dự án, yêu nhân vật tới mức họ không nhắc gì tới thù lao mà giục tôi: "Anh cứ quay đi, chúng ta chờ đợi quá lâu rồi".

Diễn viên làm nhiều hơn những điều tôi mong đợi. Không phải vì tôi mà bởi cảm thức của họ với câu chuyện. Họ đã tiếp thêm động lực cho tôi.

* Có cảnh quay nào làm khó anh cùng các diễn viên?

- Thực sự có những cảnh rất khó mà đôi khi chính đạo diễn không biết phải làm như thế nào. Chẳng hạn, cảnh làm tình của nhân vật Hậu cực khó đối với diễn viên hoàn toàn mới và nghiệp dư như Bảo Ngọc. Diễn viên 18 tuổi cũng phải đảm đương những cảnh thể hiện trạng thái tâm lý phức tạp, giằng xé.

Cái khó chung của các diễn viên dự án này là các nhân vật trong phim rất ít nói. Chẳng hạn, có một phân đoạn tôi rất thích là cảnh Nhàn (Phương Anh Đào) với Tam (Quang Tuấn) không nói nhưng có sự yêu, giận cùng nhau lên tới cực điểm.

Phim ngớ ngẩn thì ai xem

* Sau loạt phim dở ra rạp năm 2022, khán giả hiện giờ mất niềm tin và có phần cảnh giác với phim Việt. Anh nghĩ sao về điều này?

- Tôi nhận thấy rõ sự phát triển của khán giả Việt Nam hiện nay trong cách họ thưởng thức bộ phim. Trước đây khán giả xem ít phim, ưa chuộng những phim thương mại, giải trí và có thể vẫn ra rạp thưởng thức những bộ phim dở nếu được quảng bá rầm rộ.

Hiện giờ thì khác, họ xem nhiều phim trên các nền tảng và nâng dần gu thưởng thức. Khán giả Việt ngày càng quan tâm đến chất lượng phim, nếu là phim ngớ ngẩn, coi thường khán giả thì không ai đi xem đâu.

*  Khán giả Việt vẫn thích phim giải trí, trong khi phim của anh thì "kén" khán giả. Anh áp lực như thế nào về doanh thu?

- Ngay từ đầu tôi đã nói mình không thể kỳ vọng doanh thu phim như Avatar, Bố già… Tuy nhiên, Tro tàn rực rỡ có những khán giả riêng. Ai yêu thì sẽ rất yêu bởi bộ phim có điều gì đó lay động trái tim, động tới suy nghĩ, nỗi buồn, cảm thức… Khi phụ nữ và đàn ông không thể chia sẻ với nhau, dường như chỉ người phụ nữ nỗ lực thôi còn người đàn ông thì buông xuôi, sụp đổ. Có sự cay đắng ở đó mà chị em phụ nữ rất thấu hiểu, có thể như thế chăng?

Khán giả Việt hiện giờ không tệ đâu, họ đã quan tâm nhiều hơn tới phim nghệ thuật để làm giàu có vốn kiến thức, văn hóa…  Họ đang tiến gần hơn tới việc làm chủ thị hiếu, xu hướng chứ không phải bảo họ xem gì thì họ đều nghe.

Chúng ta không thể chọn hoài những "món ăn nhanh", những bộ phim mà khán giả ra khỏi rạp thì không còn nhớ gì nữa. Tro tàn rực rỡ có thể đó là món ăn quá mặn, quá cay, hay quá sốc, nhưng tôi nghĩ là thực sự cần thiết, là xu hướng xem phim cần được phát triển.

* Nhiều người vẫn hoài nghi, đặt câu hỏi về chất lượng phim Việt nhưng ra quốc tế cũng đã có một số phim gặt hái thành tích tốt. Theo anh, điều gì là quan trọng nhất để phim Việt ghi dấu ấn trên trường quốc tế?

- Mỗi liên hoan phim có một tiêu chí riêng nhưng để được lựa chọn vài phim trao giải giữa hàng trăm, hàng ngàn phim gửi về cũng rất khó. Khi vào vòng trong rồi, phim chiến thắng cũng phụ thuộc nhiều vào gu thưởng thức của hội đồng giám khảo. Nói chung, nguy cơ trượt rất cao nên tôi cảnh giác với các giải thưởng. Nếu cứ đau đáu về nó thì đau khổ lắm, không thể làm phim được.

* Cảm ơn anh đã chia sẻ!